وسايل فلزي خانگي

قازان:قازان ازوسايل حتمی در آشپزی ترکمن هاست. ترکمن ها امروزه نيز ترجيح می دهند که غذای خود را مخصوصاً چکدرمه که غذای سنتی ترکمن هاست، در ديگ های چدنی «قازان» بپزند. نان های روغنی مثل (قاتلاما و …) منحصرا در قازان پخته می شود و اندازه های بزرگ و کوچک دارد. 

تاقان*سه پايه ای است که قازان را بر روآن می نشاندند تا ثابت بماند و آشپز، قادر به روشن کردن آتش در زيرقازان باشد.

 قالدو*ظرفی بود از جنس حلب، با ظرفيت تقريبی يک ليتر، استوانه ای و شبيه پارچ آب.اين ظرف بعد از ارتباط با مردم شهر نشين شناخته شد و برای جوشاندن آب و تهيه ی چای، مخصوصاً مورد استقبال چوپان ها و مسافرين قرار گرفت و اشعاری نيز در مدح آن سروده شد.

کوريشگه*آب خوری های دسته داری بود از جنس حلب و برای برداشتن آب از درون بشکه های چوبی يا … به کار می رفت. * اين وسايل مورد استفاده در گذشته بوده و امروزه استفاده نمی شود. البته از تاقان در برخی روستاها در مراسم هايی که بخواهند غذا را در قازان های بزرگ بپزند مورد استفاده قرارميكيرد.

 1- آزال : خيش آهنی

2- سن نی : قيچی جهت برش پرزهای قالی

 3- که سه ر : کاردک برش نخ در موقع قاليبافی

  4- قمه : خنجر

 5-ايكنه:سوزن خياطي

 6- قلچ : شمشير

 7- قالقان : سپر

  8- قازان و تاغان : ديگ چدنی و سه پايه ای که روی آتش قرار می گيرد

۹- قووز : نوعی ساز دهني

وسايل جوبي خانه

اُقارا:ظرفی است کوچک از جنس چوب و کمی بزرگتر از کاسه که در آن غذا می ريختند و معمولا برای تغذيه ی کودکان به کار می رفت. در بعضی ازخانواده ها نوع سفالی آن نيز ديده شده است.  قالام:قاشقی است چوبی و دست ساز که برای خوردن ماست يا هر نوع غذای آبکی مثل آش و … استفاده می شد.  چمچه:شبيه قالام اما با دسته ای بلندتر و دهانه ای بزرگتر. گاهی چند ضلعی وبا نوک باريک. چمچه نيز به دست هنرمندان ترکمن و از چوب ساخته می شد و مثل ملاقه های امروزی برای کشيدن غذاهای آبکی از ديگ به ظرف کاربرد داشت.

 چاناق:نام ديگر چاناق را کرثن می گويند. ظرفی است مدور و گاهی چند ضلعی و کم عمق از جنس چوب که معمولا از پشت نوع مدور آن برای ورقه ورقه کردن خمير در تهيه ی نان روغنی (قاتلاما و اکمک) استفاده می شود.

خمير چاناق:ظرفی است چوبی و گودتر از چاناق، شبيه لگن های فلزی که زنان ترکمن در داخل آن خمير نان تهيه می کردند.

 اُق لاو:چوبی است خراطی شده و شبيه به دوک نخ ريسی اما بلندتر و قطورتر از آن به ارتفاع تقريبی 50 سانتی متر. از ان وسيله در پهن کردن خمير بر روي چاناق استفاده می کردند.اُق لاو را می توان همان وردنه امروزی دانست.

  دورت گچ:چوبی دسته بلند، توپی و شبيه گوشت کوب است که در سطح بخش توپی آن، ميخ هايی تعبيه کرده اند و برای سوراخ کردن سطح خمير نان به کار می رود تا خمير در داخل تنور بهتر پخته شود.

  ثوقي:ترکمن ها هاون چوبی را ثوقی می گويند که به شکل استوانه است باعمق تقريبا 30 سانتيمتر، برای تهيه ی اين وسيله خانگی، کنده ای را به محيط تقريبی يک متر از درون خالی می کنند. آنگاه برای خرد کردن دانه ها غلات، دسته ی هاونی را به کار می گيرند که به شکل کله قند و ازجنس سنگ است. 

چ لک:همان چَليک در زبان ترک هاست. ظرفی است چوبی، بزرگ، شکم دار و به شکل استوانه که دو قاعده آن به شکل دو دايره مسطح است و حدود 120 ليتر گنجايش دارد. نجارهاي ترکمن برای ساخت اين نوع ظرف ها تخته های نازک را به شکل نيم قوس در می آورند و از مجموعه ی آنها، بشکه ای توليد می کردند که اندازه ی قطر ميانی آن از دو قطر دو قطب انتهايی بيشتر بود.ترکمن ها برای محکم نگه داشتن اجزای چ لک از تسمه های فلزی استفاده می کردند که همچون کمربندی در سه رديف (نزديک دو قطب و محيط ميانی) به دور آن کشيده می شد. اما قبل از تسمه کشی، چ لک را از بيرون و درون قيراندود می کردند تا مايعات داخل آن به بيرون نشت نکند.

 دورا:از وسايل کره گيری و به شکل ظرفی استوانه ای بود. اين وسيله نيز همچون چ لک تهيه می شد اما باارتفاعی در حدود 5/1 متر و دهانه ای در حدود 40 سانتی متر. جوواز:وسيله ای بود برای روغن کشی يعني گرفتن روغن از دانه های کنجئ. اين وسيله تشکيل می شد از منبع چوبی قطور و شبيه هاون های چوبی، اما باقطری در حدود دو متر که در يكجا ثابت بود. در داخل اين منبع چوبی، تيری قطور و نوک تيز قرار داشت که به وسيله گاو يا اسب و يا شتر چرخانده می شد و در نتيجه ی چرخش آن و فشاری که به کنجد های داخل منبع وارد می آمد، روغن استخصالی از سوراخ انتهايی آن، خارج می شد. *

امروزه با توجه به پيشرفت در صنعت ساخت ظروف از جنس های مختلف، به جز قالام، چاناق، اُق لاو و دورت گچ ، آن هم در بعضی از خانه ها، ساير وسايل چوبی امروزه در هيچ خانه ای ترکمنی ديده نمی شود.

منبع

نگاهی به فرهنگ مادی و معنوی ترکمن ها

تأليف: گنبد دردی اعظمي راد